เมื่อประมาณพันกว่าปีที่ผ่านมา ดินแดนบ้านถวายแห่งนี้
สันนิษฐานว่าเคยเป็นชุมชนโบราณที่เป็นส่วนหนึ่งของเวียงละโว้
(ปัจจุบันคือบ้านละโว้ ตำบลหนองแก๋ว อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่)
ซึ่งเป็นเมืองหน้าด่านของนครหริภุญไชย (จังหวัดลำพูน) ต่อมา พญามังราย
ปฐมกษัตริย์แห่งเมืองนพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่ ได้ยึดครองนครหริภุญไชย
เวียงละโว้จึงมีความสำคัญน้อยลงและล่มสลายไปในที่สุด
ปัจจุบันยังคงปรากฏหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่เป็นโบราณสถาน คือ
ซากวัดร้างในบริเวณวัดถวาย และวัดต้นแก้วตำบลขุนคง อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่
การก่อกำเนิด
ของชุมชนในสมัยโบราณโดยทั่วไป
มักมีจุดเริ่มต้นจากการบุกเบิกพื้นที่เพื่อทำมาหากินของผู้คน
เมื่อผู้คนมีมากขึ้นก็รวมกันจัดตั้งเป็นชุมชนหรือหมู่บ้าน
การก่อตั้งชุมชนบ้านถวายก็เช่นเดียวกัน เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์
เหมาะสมกับการเกษตรกรรม ทำให้ผู้คนอพยพเข้ามาทำมาหากินในบริเวณนี้และตั้งเป็นชุมชนเล็กๆ
อยู่กันเป็นหย่อมบ้าน คือ บ้านถวายใน และบ้านถวายนอก
ต่อมาเมื่อจำนวนผู้คนเพิ่มมากขึ้นจึงกลายเป็นหมู่บ้านขนาดใหญ่ดังเช่น ปัจจุบัน
คำว่า “ บ้านถวาย ” มีที่มาจากหลายแหล่ง คือ จากคำบอกเล่า และจากหลักฐานเอกสารที่เกี่ยวข้อง กล่าวคือ
จากคำบอกเล่าของคนในท้องถิ่นประเด็นแรกสรุปได้ว่า
แต่เดิมในหมู่บ้านมีต้นหวายเป็นจำนวนมาก คนในชุมชนจึงเรียกบริเวณนี้ว่า “ ต้าหวาย ” อีกประเด็นหนึ่งมาจากชื่อของเศรษฐีที่ชื่อ “ วาย ” ซึ่งเป็นผู้สร้างหรือบูรณะวัดในหมู่บ้าน และจากหนังสือ “ รายชื่อวัดและนิกายสงฆ์โบราณในเมืองเชียงใหม่ ” พบว่ามีวัดหนึ่งชื่อ “ ธวาย ” ตั้งอยู่หมู่บ้าน “ ธวาย ” สันนิษฐานว่าน่าจะเพี้ยนมาเป็น “ ถวาย ” อันเป็นชื่อของวัดถวายและบ้านถวายในปัจจุบันที่มา http://www.siamwoodcarving.com/wood-carving/322/
